<p><strong>हात, खुट्टा र मुखका रोग: लक्षण र समाधान</strong></p>
<p>गत वर्षको तुलनामा यस वर्ष हात, खुट्टा र मुखका रोग अर्थात् ‘ह्याण्ड, फुट एण्ड माउथ डिजिज’ अलि बढी नै देखिए । यद्यपि यी समस्या नयाँ भने होइनन्, निकै वर्ष अघिदेखि नै देखिँदै आएका छन्।</p>
<p>यस वर्षको जाडोयाम सुरु हुँदा नै ‘ह्याण्ड, फुट एण्ड माउथ डिजिज’ भएर अस्पताल पुग्ने बालबालिकाको चाप बढी नै देखियो । विशेषतः विद्यालय जाने बालबालिकामा समस्या बढी देखियो । विद्यालयमा बालबालिका एकापसमा बढी नै नजिक र घुलमिल हुने भएकाले धेरैभन्दा धेरैमा सर्ने जोखिम हुन्छ।</p>
<p>यो रोग सामान्यतः सबै मौसममा हुन सक्छ तर जाडो मौसम सुरु हुने बेला भने अलि बढी नै देखिने गरेको छ । वास्तवमा ह्याण्ड, फुट एण्ड माउथ डिजिज सरुवा अर्थात् सङ्क्रामक (भाइरल) रोग हो । अतः यो रोग एक–अर्काबीचको प्रत्यक्ष सम्पर्कबाट सर्दछ । ‘कोक्स्याकी भाइरस’ का कारण यसको सङ्क्रमण हुन्छ।</p>
<p>दस वर्षभन्दा कम उमेरका बालबालिकामा यो रोग बढी देखिन्छ । बीस–बाईस वर्ष उमेरसम्मका युवायुवतीमा पनि यो समस्या देखिने गरेको छ ।</p>
<h2>लक्षण यस्ता–यस्ता</h2>
<p>ह्याण्ड, फुट एण्ड माउथ डिजिज भएमा मुख, हात/हत्केला र पैतालामा पानीफोका देखिन्छन् । यो रोग लाग्दा पानीफोका जस्ता घाउ देखा पर्छन् । मुखभित्र, पैताला तथा हातमा ठेउलाजस्ता फोका निस्कन्छन् । कतिपयमा भने कुइँना र घुँडामा समेत यस्ता फोका देखिन्छन् ।</p>
<p>[image url]</p>
<p>ह्याण्ड, फुट एण्ड माउथ डिजिज भएको अवस्थामा एक–दुई दिन हल्का ज्वरो आउन सक्छ । तर, सबैलाई ज्वरो आउँछ नै भन्ने पनि हुँदैन । घाँटी दुख्ने तथा खसखसाउने जस्तो लक्षण पनि देखिन सक्छ । बोल्न असहज हुने तथा खानपान गर्न गाह्रो हुनेजस्ता लक्षण पनि देखा पर्दछन् । फोकाहरू दुख्ने तथा चिलाउने जस्ता समस्या समेत हुन सक्दछन् ।</p>
<p>यो समस्या हुँदा मुखभित्र तथा जिब्रोमा घाउ आउँछ । यो रोग लागेका अधिकाङ्शको मुखभित्र र जिब्रोमा यस्तो समस्या देखिन्छ । मुखभित्र त देखिँदै आएको थियो नै, यसपालि भने मुखबाहिर र नाक वरिपरि समेत यस्ता फोका देखियो । कतिपयमा भने मुखभित्र तथा बाहिर दुवैतिर समस्या देखियो । यो रोग लाग्दा हात र खुट्टाका नङ पनि झर्न सक्दछन् ।</p>
<h2>यस्तो छ उपचार</h2>
<p>ह्याण्ड, फुट एण्ड माउथ डिजिज सङ्क्रमण हुँदा उपचार गर्ने विशेष एन्टिभाइरल/औषधि छैन । त्यसैले लक्षणको आधारमा उपचार विधि अपनाइन्छ । धेरै चिलाएमा चिलाई कम गर्ने औषधि दिइन्छ भने ज्वरो आए ज्वरो कम गर्ने औषधि दिइन्छ । यस रोगको उपचारका लागि सामान्यतः कडा औषधिको जरुरत पर्दैन ।</p>
<p>त्यसो त यो समस्या हुँदा लक्षण देखिएको केही दिनपछि आफैं निको भएर पनि जान्छ । सामान्यतः हप्ता–दस दिनपछि आफैं ठीक हुँदै जान्छ ।</p>
<p>मुखको घाउ निको पार्न र दुखाइ कम गर्नका लागि मलम लगाउन सकिन्छ । दैनिक साबुन–पानी वा नुन–पानीले सफा गर्न सकिन्छ । मलम तथा औषधिको प्रयोग भने चिकित्सकको सल्लाहमा मात्रै गर्नु उचित हुन्छ ।</p>
<p>सामान्यतः ह्याण्ड, फुट एण्ड माउथ डिजिजका कारण स्वास्थ्य नै जोखिममा परिहाल्ने र जटिलता निम्तने स्थिति खासै हुँदैन । तर, सङ्क्रमण जटिल बनेमा भने मेनेन्जाइटिस/इन्सेफ्लाइटिस हुन तथा नसासम्बन्धी समस्या निम्तन सक्दछ । यो समस्या हुँदा शरीरमा पानीको मात्रा कम (जलवियोजन) हुन सक्छ । यस्ता लक्षण देखिए बेलैमा चिकित्सकको परामर्श लिनुपर्छ ।</p>
<h2>बच्ने यसरी</h2>
<p>बालबालिकामा ह्याण्ड, फुट एण्ड माउथ डिजिज भएमा पर्याप्त आराम गराउनुपर्छ । यस्तो सङ्क्रमण भएका बेला विद्यालय नपठाउनु नै उचित हुन्छ ।</p>
<p>यो समस्या भएमा बालबालिकालाई सामान्यतया पाँच–सात दिन होम आइसोलेसनमा राख्नुपर्छ । यसो गर्दा अन्य बालबालिकालाई सर्नबाट बचाउन सकिन्छ । कसैको शरीरमा देखापरेका पानीफोका अन्य बालबालिकाले चलाएमा या सँगै खानपान गरेमा सर्ने जोखिम हुन्छ ।</p>
<p>यो रोग लागेका बालबालिकालाई एकै ठाउँमा राखिराख्नु हुँदैन । घाउ चलाउन तथा कोट्याउन दिनु हुँदैन । सङ्क्रमित खाद्य पदार्थबाट समेत यो रोग सर्ने भएकाले राम्रोसँग सफा गरेर खानुपर्छ ।</p>
<p>यो रोगको सङ्क्रमण भएका बेला खानपान गर्न असहजता निम्तने र पोषणको कमी हुन जाने भएकाले प्रशास्त मात्रामा झोलिला र नरम पदार्थ खुवाउनुपर्छ ।</p>
